علی بن محمد بن احمد بن عیسی بن زید بن علی بن حسین بن علی بن ابی طالب معروف به صاحب الزنج، از سادات علوی، در 27 رمضان سال 255 قمری قیام بزرگی را علیه عباسیان برپا نمود. بردگان و غلامان فراوانی که از جور صاحبان و امرای خویش به تنگ آمده بودند به گرد او تجمع نمودند و او را یاری کردند. وی که به بردگان وعده آزادی، رفاه و برخورداری از حقوق مناسب اجتماعی می‌داد، توانست هزاران تن را آماده‌ی قیام کند. سرانجام در سال 257 قمری، شهر بصره را به تصرف خویش درآورد و در اندک زمانی، قدرت او توسعه یافت.
صاحب الزنج اقدام به بنای شهری به نام «مختاره» نمود و حصارها و باروهایی بر آن تعبیه کرد و به تبلیغ نظرات خویش و جنگ با عباسیان پرداخت. خلیفه معتمد و برادرش موفق عباسی چندین سال با او در حال نبرد بودند، که توفیقی برای آنان حاصل نشد تا این که پس از چهارده سال تسلط صاحب الزنج بر بصره، لشکریانش به حسادت، خودخواهی و تفرقه مبتلا شده و در جنگ با عباسیان کوتاه آمدند. سرانجام در دوم صفر سال 270 قمری با کشته شدن صاحب الزنج در جنگ با ابواحمد موفق عباسی، قیام زنگیان به نابودی گرایید.