در گیر و دار حضور نیروهای بیگانه در ایران در جریان جنگ جهانی دوم و در زمان نخست وزیری محسن صدر معروف به صدرالاشراف، در نقاط مختلف کشور اغتشاشاتی بروز کرد که غائله آذربایجان از مهم‌ترین آنها بود. این غائله این گونه آغاز شد که سید جعفر پیشه وری نماینده اول تبریز پس از رد شدن اعتبارنامه‌اش در مجلس، به آذربایجان رفت و بیانیه‌ای صادر کرد که در آن، خود مختاری آذربایجان و زبان ترکی جزو اصول مسلَّم مرام وی در آذربایجان قید شده بود. وی سپس درتبریز فرقه دموکرات را تأسیس کرد و به ریاست آن برگزیده شد و در همان روز حزب توده آذربایجان، الحاق خود را به فرقه دموکرات اعلام کرد و این دو با هم اعلان خود مختاری نمودند. سرانجام حزب دموکرات آذربایجان، پس از یک سال درگیری با دولت، در آذرماه 1325 ش، پس از شکست از قوای دولتی، منحل گردید.