مانی، یکی از مدعیان پیامبری در 14 آوریل سال 216 میلادی در همدان به دنیا آمد. وی در ابتدا به آموختن حکمت و علوم و مطالعه در ادیان زرتشتی، مسیحیت و دیگر مذاهب زمان خود پرداخت و در 24 سالگی ادعای پیامبری کرد. مانی کتابی به نام ارژنگ داشت که نقاشی‌های متنوعی داشت و حاوی دستورات او بود. وی آیین خود را در منطقه بین‌النهرین عرضه کرد و به تبلیغ آن پرداخت. آیین مانوی در ابتدا مقبول شاپور اول پادشاه ساسانی بود ولی این مقبولیت دیری نیافت و مانی سرانجام در 26 فوریه سال 276 میلادی به تحریک موبدان زرتشتی در 60 سالگی به دار آویخته شد.
کیش مانوی، دستگاهی فلسفی است که بر اساس عناصر زرتشتی و مسیحی بنیان نهاده شده است. اساس تعلیمات مانی این بود که فضیلت، اصلی است ویژه روح، و شرارت، اصلی است سرشته در جسم و ماده. مانی، دنیا را به مثابه رزمگاه میان نور و تاریکی، فضیلت و شرارت و یا اهورا مزدا و اهریمن می‌دانست. مانی بر این عقیده بود که روان آدمی از ملکوت نور است و در پی آن است که از کشور ظلمت یعنی جسم فرار کند و به زادگاه خود برگردد. از عواملی که به این فرار کمک می‌کرد به عقیده او، پرهیز از خوردن گوشت و دوری از ازدواج بود. عقایدمانی به ویژه در میان مسیحیان یونانی، تا چندین قرن پس از مرگش رواج داشت.